اعتماد پیونددهندۀ انسان هااست و موضوع آن می تواند افراد، مقامات ، سازمان ها، نهادها و قدرت های سیاسی و اجتماعی باشند.
مفهوم اعتماد در فارسی تکیه کردن بر کسی، واگذار کردن کار به کسی و در منابع اسلامی اعتماد همان ثقه، اطمینان و رکون است.
تعاریف اعتماد متعدد است در برخی فرهنگ لغاط مفهوم آن ( آنچه به بحث ما برمی گردد):” اطمینان یا اتکا به برخی از ویژگی های شخص یا سازمان است” . اعتماد انتظاری مثبت است، انتظار می رود افراد در خلال گفتار و رفتارشان به صورت فرصت طلبانه عمل نکنند.
سؤال: چه عواملی بر اعتماد و شکل گرفتن آن مؤثرند؟
پنج عامل وابسته به اعتماد را می توان: امانت، صلاحیت، ثَبات، وفاداری و گشاده رویی ذکر کرد.
امانت به شخصیت اخلاقی و صداقت افراد بستگی دارد .
صلاحیت شامل دانش و مهارتهای فنی است یعنی آیا فرد می داند راجع به چه چیزی صحبت می کند.
ثَبات وابسته است به توان اعتماد، توان پیش بینی و داوری خوب، آگاهی در رویارویی با وضعیت های گوناگون . عدم ثبات در رفتار اعتماد را کاهش می دهد.
افزایش مقدار وفاداری فرد به دیگری یا سازمان، توان اعتماد به فرد را افزایش می‌دهد.
از نظر اجتماعی نیز در مناسبات دوجانبه، افراد گشاده رو بهتر می توانند اعتماد دیگران را جلب کنند.
سطوح اعتماد قابل تعیین اند:
1-سطح یک جانبه2-سطح متقابل ( بازاریان نسبت به هم )3-عمیق یک جانبه4-عمیق متقابل ( در این مورد، طرفین رفتار یکدیگر را پیش بینی می کنند : پیوند امام و پیرو )دربارۀنوع شناسی اعتماد،آنچه مورد نظر ماست اعتماد به بالا دستان است. این نوع اعتماد، اعتمادی است که افراد زیر دست نسبت به بالا دستان خود دارند. نگرش، گفتار و رفتار مدیر، سازندۀ این اعتماد برای افراد زیردست است . چنانچه بین گفتار و کردار مطابقت باشد به‌یقین اعتماد برای افراد زیردست ایجاد خواهد شد و اگر این مطابقت حاصل نشد اعتماد کاهش می یابد و عوارض خود را به جا می گذارد.
اعتماد اجتماعی: به تعریف شهید مطهری ” جامعه عبارتست از مجموعه ای از انسانها که در اثر جبرِ یک سلسله نیازها و تحت نفوذ یک سلسله عقیده ها و ایده ها و آرمان ها در یکدیگر ادغام شده و در یک زندگی مشترک غوطه ورند “
عوامل وابسته به اعتماد از دیدگاه شهید مطهری:
رعایت امانت، حسن تفاهم، صداقت و وفای به عهد و پیمان موجب تقویت اعتماد به دیگران می شود.
کاربردهای مدیریتی :
1- اجرای درست مسئولیت2-استقلال3-استحکام در پیمان ها و قراردادهای اجتماعی4-در نظر داشتن این نکته که مقام،وسیلۀ خدمت به جامعه است.5-تطابق گفتار با رفتار6-لزوم رعایت اعتدال در اعتماد
آیا می توانیم ازاعتماد سازی اسلامی یادکنیم؟
در پاسخ باید گفت،البته! موارد متعددی در متون اسلامی وجود دارد که به همین موضوع اشاره می کند:
1-ترویج فرهنگ اخوت و برادری ( انما المومنون اخوة )
-پیمان اخوت-نشانه های برادری: محمد رسول الله و الذین معه … رحماء بینهم-کمک به یکدیگر : من اصبح و یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم
-ستم و آزار نکردن: والذین یؤذون المؤمنین و المؤمنات بغیر ما اکتسبوا فقد احتملوا بهتاناَ و اثما مبینا
2-پرهیز از تبعیض و تأکید بر مساوات نحن قسمنا بينهم معيشتهم في الْحياة الدُّنْيا ورفعنا بعضهم فوق بعض درجات لیتخذ بعضهم بعضا سخريا3-نفی اختلاف طبقاتی: یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عندالله اتقاکم / یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحده …4-اعلام مساوات عمومی و نفی اختلاف طبقاتی : سخنرانی رسول اعظم صلی اله علیه و آله و سلم در فتح مکه: مردم آگاه باشید پروردگارتان یکی است و پدرتان ( نیز) یکی است بنابراین بدانید که نه عربی را بر عجم و نه عجمی را بر عرب و نه سیاهی را بر سفید و نه سفیدی را بر سیاه برتری است مگر به تقوی.
5-اسلام و نفی همه تفاخرها: ای علی! خداوند به وسیلۀ اسلام، تکبر و فخر فروشی جاهلیت و افتخار کردن به پدران را از بین برد.6-تأکید بر مساوات و نفی فضیلت خویشاوندی7-مساوات در رفتار رسول خدا صلی اله علیه و آله و سلم8-برخورد پیامبر با تفاخر جاهلانه.
مساوات اجتماعی در اسلام
– اجرای قانون بر همگان حتی رسول صلی الله علیه و آله وسلم-شایسته سالاری در انتخاب مسئولان-مشورت با مسلمانان: و شاور هم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی الله- عفو و گذشت : قال لا تثریب علیکم الیوم یغفر الله لکم و هو ارحم الراحمین
9- دفع بدی به خوبی: ادفع بالتی هی احسن
– اعطای هدایا، نمونه های وفراوانی که برای تشرف به اسلام می آمدند
در حال حاضر متأسفانه اعتماد متقابل و عمیق بین مردم مخدوش شده است و دلایل آن عدم تطابق بین رفتار و گفتار و نیز عدم ثبات می باشد و همچنین عدم رعایت موازین اسلامی برای تحکیم اعتماد موجب این رخداد نا مبارک شده است و برای رفع فوری آن موارد پیش گفته را در سرلوحۀ کارها قرار داد.
