تاریخچۀ اصولگرایى: از بدو خلقت آدم به عنوان خلیفةالله و خروج ابلیس از عبودیت به دنبال عدم اطاعت از فرمان سجده بر آدم، اصولگرایی موضوعیت یافته است. با بعثت پیامبر اسلام و مطرح شدن شعار قولوا لا اله الا الله تفلحوا، یعنى نجات و رستگارى فقط بر مبناى توحید و اخلاص، اصولگرایی وارد مرحلۀ نوینی شد.

در دوران معاصر نیز در آمریکا از 1910 تا 1925، جریانى از پروتستانها پیرو اصولگرایى بوده­است.

اصولگرایى در ایران: بعد از پیروزى انقلاب اسلامى ، جریان اصولگرایى را معتقدان به انقلاب و ارزشهایى که به خاطر آن انقلاب اسلامى رخ داد، شکل دادند ؛ آن ارزشها اصالتاً ناشى از اعتقاد به اصول دین است، همان گونه که در قرآن تبیین و از زبان پیامبر اکرم و اهل بیت علیهم السلام تشریح شده­است : توحید ، نبوت ، معاد.

طیف اصولگرایى: دسته‌اى از افراد و گروه‌ها که یا خود را اصولگرا مى‌دانند یا اصطلاحاً منتسب به اصولگرایى و در زمرۀ آنها دسته بندى شده­اند : هیئت هاى مؤتلفۀ اسلامى، جامعۀ روحانیت مبارز تهران، جامعۀ اسلامى دانشگاهیان، جامعۀ مدرسین قم، حزب جمهورى اسلامى، جبهۀ پیروان خط امام و رهبرى…، و اخیراً جبهۀ پایدارى، جبهۀ مردمى نیروهاى انقلاب. …

اصولگرایان در صحنۀ عمل: 1- پایبندان : وفاداران عملى به انقلاب اسلامى و ارزشهاى آن بویژه خط ترسیم شده از سوى امام خمینی رحمت الله علیه 2- رویگردانان: کسانى که عملا از اصولگرایان تبرى جسته و خود را مستقل از جریان اصولگرایى نامیده­اند، هرچند منکر اصول دین نشده­اند 3- مشروطان: کسانى که قایل به وجود جریانات افراطى و تفریطى در اصولگرایى شده و متقابلا خود را معتدل نامیده­اند؛ نیز شخصیت‌ها و گروهایى که مشهور به حضور درمیان طیف اصولگرایانند ولى در سالهاى اخیر مرتکب خلافهاى متعدد و حتى خودکامگى شده‌اند که به آبروى اصولگرایان صدمه زده­است.

آیندۀ اصولگرایى: جریان اصولگرایى در حال حاضر فاقد رهبرى سیاسى مشخص و مورد قبول همۀ اصولگرایان است و طبیعتاً تشتت آراء و سلائق سیاسى مختلف در آن مشاهده مى شود که باعث تضعیف حرکت جمعى آن شده ولى ریشۀ این جریان بنا به طبع دینى آن ، به سمت تصفیه شدن طیف از افراد و گروههایى که در عمل رویگردان از اصولند یا تبعیت از اصول را بنا به ملاحظات سیاسى­کارانه ، به زعم خود مشروط کرده­اند، و باقى ماندن جریان اصولگرایى در نزد پایبندان راسخ و حقیقى آن و پاک شدن از ظلمى که در این چند سال در حق اصولگرایى روا داشته شده ، پیش خواهد رفت.

دوام جریان اصولگرایى منوط به اخلاص و خلوص آن است.